Ντροπή: ένα καταστροφικό συναίσθημα;

«Από όλα τα συναισθήματα που μπορούν να μειώσουν την ικανότητά σας να βοηθήσετε τον εαυτό σας και να του φερθείτε με επιείκεια, καθώς και να πλησιάσετε τους άλλους, η ντροπή είναι το πιο σημαντικό και το πιο καταστροφικό» (Gilbert, 2014: 296).

Η ντροπή συνδέεται άμεσα με τον φόβο, τον φόβο της τιμωρίας, αλλά και με τον τρόπο που πιστεύουμε ότι μας βλέπουν οι άλλοι. Επίσης, ακολουθείται από ένα σύνολο αισθημάτων, όπως κατωτερότητα, θυμός, συστολή και φόβος. 

«Τα πιο έντονα συναισθήματα ντροπής προκύπτουν από την αίσθηση ότι έχουμε κάτι που μας διαφοροποιεί κατά τρόπο αρνητικό από τους άλλους: κάτι χειρότερο, κακό, μειονεκτικό. Μπορεί να πιστεύουμε ότι αν οι άλλοι το ανακαλύψουν, θα μας κοροϊδέψουν, θα μας περιφρονήσουν, θα μας απορρίψουν ή θα θυμώσουν μαζί μας. Θα έλεγα ότι η ντροπή είναι μια ακραία μορφή του φόβου απώλειας της επιδοκιμασίας των άλλων» (Gilbert, 2014: 297).

Η ντροπή μας δημιουργεί και την αίσθηση της απειλής απώλειας σημαντικών σχέσεων. Αν αποκαλυφθεί η ντροπή που αισθανόμαστε, οι άλλοι δεν θα θέλουν να είναι φίλοι μας, να μας αγαπούν, να μας σέβονται. Μια συνήθης σκέψη που σχετίζεται με την ντροπή είναι: «Αν οι άλλοι με ήξεραν καλύτερα, δεν θα με συμπαθούσαν». Οπότε συχνά κρατάμε αποστάσεις από τους άλλους ώστε να μην μας γνωρίσουν καλύτερα και δουν όλα αυτά για τα οποία εμείς ντρεπόμαστε. Ακόμη, ένα αίσθημα που σχετίζεται με την ντροπή είναι η μοναξιά. Είναι μια ασφαλής επιλογή να βρισκόμαστε μακριά από τους άλλους, να μπορούμε να κρύψουμε όλα όσα μας κάνουν να νιώθουμε ντροπή. 

Σύμφωνα με τον Kaufman μπορεί να αισθανόμαστε ντροπή για το σώμα μας, για τις ικανότητες και επιδόσεις μας και για τις σχέσεις μας. Επίσης, μπορούμε να αισθανόμαστε ντροπή για τα συναισθήματά μας. Κατά βάθος αισθανόμαστε ντροπή για τον εαυτό μας, για όλα αυτά που είμαστε και για όλα αυτά που δεν είμαστε.  

Η ντροπή είναι ένα συναίσθημα που είναι άμεσα συνυφασμένο με την ανθρώπινη φύση. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η ντροπή μπορεί να μας προστατεύσει. Όταν για παράδειγμα βρισκόμαστε σε μια θέση που νιώθουμε απειλή, η ντροπή μας οδηγεί να ενεργήσουμε εκ του ασφαλούς. Θεωρούμε προτιμότερο να κρύψουμε μια πλευρά του εαυτού μας παρά να βιώσουμε την απόρριψη. Όσον αφορά τις ρίζες της ντροπής, τοποθετούνται στην παιδική ηλικία, όπου έχουμε ανάγκη τη στοργή, την ευχαρίστηση, την αναγνώριση και την αποδοχή. Ο τρόπος που μας μεγαλώνουν και μας αντιμετωπίζουν τα άτομα που μας φροντίζουν επηρεάζει τον βαθμό στον οποίο αναπτύσσουμε το αίσθημα της ντροπής, κατά πόσο δηλαδή αισθανόμαστε ότι μειονεκτούμε, ότι υστερούμε, ότι δεν είμαστε αρκετά καλοί και ότι δεν αξίζουμε. 

Όταν νιώθουμε έντονα το αίσθημα της ντροπής μπορούμε να οδηγηθούμε σε κοινωνική απόσυρση, αποδίδοντας αρνητικούς και επικριτικούς χαρακτηρισμούς στον εαυτό μας. Τα αισθήματα κατωτερότητας που νιώθουμε μας οδηγούν σε περισσότερες εμπειρίες απόρριψης, επιβεβαιώνοντας την ντροπή που νιώθουμε για τον εαυτό μας. Έτσι, μπαίνουμε στον φαύλο κύκλο της ντροπής, από τον οποίο είναι δύσκολο να ξεφύγουμε. 

Επιπλέον, «η ντροπή συνήθως κάνει το άτομο να αισθάνεται κατώτερο, ανάξιο ή κακό, και συχνά αλλοιώνει την ίδια την αίσθηση του εαυτού. Η ενοχή όμως εστιάζεται στους άλλους ανθρώπους. Βλέπουμε ότι τους κάναμε κακό ή τους πληγώσαμε και θέλουμε να επανορθώσουμε. Στην ντροπή κρύβουμε και καλύπτουμε τα πράγματα, στην ενοχή προσπαθούμε να τα αποκαταστήσουμε. Συχνά, η ντροπή και η ενοχή συμβαδίζουν» (Gilbert, 2014: 317).

Για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε το αίσθημα της ντροπής που βιώνουμε θα πρέπει να αναγνωρίσουμε σταδιακά σε τι οφείλεται και να μάθουμε να αντιμετωπίζουμε τον εαυτό μας με κατανόηση. Επίσης, θα πρέπει να εντοπίσουμε και να αναγνωρίσουμε τους αρνητικούς τρόπους σκέψης μας που σχετίζονται με την ντροπή. Επομένως, για να αντιμετωπίσουμε τη ντροπή που νιώθουμε θα πρέπει να επαναξιολογήσουμε τη σχέση που έχουμε με τον εαυτό μας και με την εικόνα του εαυτού μας. Ίσως, είμαστε πλέον πιο ώριμοι ώστε να μπορέσουμε να αναγνωρίσουμε τα θετικά μας στοιχεία, το πόσο αξίζουμε και το πόσο αξίζει να σεβόμαστε τον εαυτό μας και να τον έχουμε σε μια υψηλή θέση.

Gilbert, Paul. (2014). Ξεπερνώντας την κατάθλιψη. Ένας οδηγός αυτοβοήθειας με γνωσιακές- συμπεριφοριστικές τεχνικές. Αθήνα: Εκδόσεις Πεδίο.