Φόβος της δέσμευσης

Ο φόβος της δέσμευσης αφορά το φόβο που αναπτύσσει το άτομο για συναισθηματικά στενές σχέσεις. Ο φόβος της δέσμευσης (fear of commitment) διαφοροποιείται από το φόβο για τις στενές διαπροσωπικές σχέσεις (fear of intimacy). Ο φόβος για σύναψη στενής διαπροσωπικής σχέσης ενδέχεται να κρύβει το φόβο της απόρριψης, όπου το άτομο φοβάται ότι θα χάσει τον άλλο. Επίσης, μπορεί να κρύβεται ο φόβος του ατόμου ότι μέσα σε μια τέτοια σχέση θα χάσει την ταυτότητά του καθώς εμπλέκεται πολύ η ταυτότητα του άλλου. Ο φόβος στενής διαπροσωπικής σχέσης προκαλεί έντονο άγχος, αλλά δε σημαίνει ότι αποφεύγει το άτομο όλες τις σχέσεις. 

Η ανάπτυξη μιας στενής συναισθηματικής σχέσης εμπλέκει ένα βαθύ συναισθηματικό δεσμό με το άλλο άτομο, μέσα στον οποίο τα δύο άτομα μοιράζονται σκέψεις και συναισθήματα, νιώθουν ασφάλεια για τον εαυτό τους και για τη σχέση τους, ενώ υπάρχει μια αμοιβαία εκδήλωση αγάπης και πάθους. Κάποιοι άνθρωποι διστάζουν ή δυσκολεύονται πολύ να έρθουν πολύ κοντά με κάποιον άνθρωπο. Ωστόσο, ο φόβος της δέσμευσης είναι ένας όρος που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί όχι μόνο για στενές διαπροσωπικές –ερωτικές, συντροφικές- σχέσεις, αλλά και γενικότερα για την τάση αποφυγής του ατόμου για σύναψη διαπροσωπικών σχέσεων. Αυτό μπορεί να αντικατοπτρίζεται μέσα από μια συχνή αλλαγή του εργασιακού περιβάλλοντος λόγω αποφυγής συναισθηματικής εμπλοκής, μέσα από την αλλαγή παρέας ή και συχνές μετακομίσεις σε διαφορετικές περιοχές. Κύριος στόχος του ατόμου είναι να μην εμπλέκεται συναισθηματικά σε καταστάσεις, πρόσωπα και αντικείμενα, έτσι ώστε να μη βιώνει το άγχος του αποχωρισμού ή να νιώθει ότι είναι δέσμιος αυτών. 

Είναι όμως δυνατό να ζούμε μακριά από τους ανθρώπους, χωρίς να έχουμε στενές συναισθηματικές επαφές. Όπως αναφέρει ο de Singly (2005), η προσωπική αυτονομία και η αίσθηση της ατομικής ελευθερίας δεν θα πρέπει να αποκλείει τη δημιουργία δεσμών συναισθηματικής εξάρτησης, που είναι μια πηγή ενέργειας για τον εαυτό του. Χρησιμοποιεί την εξάρτηση ως μια φυσιολογική ανάγκη του ατόμου, καθώς τα άτομα είναι αλληλοεξαρτώμενα και θεωρεί ότι «πρέπει να είμαστε τουλάχιστον δύο για να νοούμαστε άνθρωποι».  

Όταν το άτομο βλέπει το συναισθηματικό δέσιμο ως κάτι αρνητικό ή ως κάτι πολύ αγχωτικό μπορεί να χρησιμοποιήσει την αποφυγή ως ένα τρόπο διαχείρισης ή αντιμετώπισης του άγχους που νιώθει. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι επιλέγει πάντα μη κατάλληλους ανθρώπους, τους οποίους με την πρώτη ευκαιρία θα τους απορρίψει ο ίδιος  ή ότι φεύγει ο ίδιος μόλις νιώθει ότι η κατάσταση ξεφεύγει από τον έλεγχό του ή από τα όρια που ο ίδιος έχει θέσει. 

Όταν βλέπουμε ότι αποφεύγουμε τη δέσμευση πρώτα ας αναρωτηθούμε ποιοι μπορεί να είναι οι λόγοι. Γιατί φοβόμαστε τη δέσμευση; Φοβόμαστε τη δέσμευση με οποιοδήποτε σύντροφο ή με κάποιο συγκεκριμένο; Μήπως φοβόμαστε ότι θα πληγωθούμε; Μήπως φοβόμαστε ότι θα εξαρτηθούμε ή θα δεθούμε πολύ με τον άλλο; Είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε στον εαυτό μας τι είναι αυτό που μας κρατά μακριά από τους άλλους ανθρώπους.  

Αυτή η αποφυγή συναισθηματικής εμπλοκής, η αποστασιοποίηση, η αποσύνδεση περιγράφεται με επιτυχία στην ταινία «Detachment» (Μαθήματα Ζωής, ο τίτλος στα ελληνικά). Ο πρωταγωνιστής έχει επιλέξει ως στάση ζωής την αποστασιοποίηση. Είναι καθηγητής αγγλικών και από επιλογή του είναι αναπληρωτής καθηγητής. Αλλάζει συχνά εργασιακό περιβάλλον, καθώς αυτό του επιτρέπει να μην αναπτύσσει συναισθηματικούς δεσμούς. Ωστόσο, τα τραύματα που κουβαλά από το παρελθόν εξηγούν σε μεγάλο βαθμό το φόβο για δέσμευση που εμφανίζει. Το ερώτημα είναι κατά πόσο το παρελθόν μας, οι εμπειρίες και τα βιώματά μας μπορεί να μας οδηγήσουν σε μια τέτοια επιλογή. Ίσως είναι ένας από τους παράγοντες που συντελούν στην αποφυγή της δέσμευσης, γενικότερα στην αποφυγή σύναψης συναισθηματικών δεσμών. Το κυριότερο τραύμα του προέρχεται από τη σχέση με τη μητέρα του και κυρίως από τον τρόπο που πέθανε η μητέρα του, που τον έχει σημαδέψει.

Μια ταινία που ασχολείται με το φόβο της συναισθηματικής εμπλοκής, αλλά είναι γεμάτη συναισθήματα. Μοναξιά, φόβος, απόγνωση, ψυχικός πόνος, απόρριψη, διάβρωση των σχέσεων, δεν υπάρχει κανείς να ακούσει, να στηρίξει, να δείξει ενδιαφέρον, να βοηθήσει… Ιδιαίτερα περιγραφική είναι η φωτογραφία που δίνει μια μαθήτρια στον καθηγητή, στην οποία υπάρχει ένας άνθρωπος με σβησμένο το πρόσωπο μέσα σε μια άδεια αίθουσα. Ένας απρόσωπος άνθρωπος μέσα σε ένα άδειο δωμάτιο. Ένας άνθρωπος απογυμνωμένος από συναισθήματα, ένας ψυχρός και απόμακρος καθηγητής, και μια άδεια αίθουσα, με παρόντες- απόντες μαθητές. Η ταινία θίγει πολλά ζητήματα που αφορούν την εκπαίδευση και τα οποία αποτελούν από μόνα τους ένα άλλο θέμα, που θα πρέπει να προβληματίσει όλους, γονείς και μη, εκπαιδευτικούς και μη, μαθητές και μη.

Επιστρέφοντας στον εσωστρεφή και μοναχικό καθηγητή, βλέπουμε ότι υποφέρει αλλά δεν θέλει να δείξει σε κανέναν τα προβλήματα που βιώνει, δεν θέλει να δεθεί με κανέναν συναισθηματικά, έτσι επιλέγει να κρατά μια απόσταση ασφαλείας από τους άλλους ανθρώπους. Χαρακτηρίζεται από μια αδιαφορία και μια αποσύνδεση, η οποία όμως δεν συνοδεύεται από αδιαφορία προς τους άλλους ανθρώπους. Είναι θλιμμένος και αποστασιοποιημένος, ευάλωτος και φοβισμένος, αλλά ταυτόχρονα είναι ανθρώπινος και βοηθητικός προς τους άλλους. Η αδιαφορία και η απόσταση από τους ανθρώπους είναι ένας τρόπος να προστατεύσει τον εαυτό του, ένας τρόπος άμυνας; Το ενδιαφέρον για τους άλλους είναι ένα αντιστάθμισμα για το ενδιαφέρον που δεν δείχνει για τον εαυτό του, καθώς έχει επιβάλλει στον εαυτό του να ζει αποστασιοποιημένος από συναισθήματα και να δεθεί με άλλους ανθρώπους ή καταστάσεις; Και γιατί ένας άνθρωπος να επιλέξει έναν τέτοιο τρόπο ζωής; Έχει λιγότερες άμεσα επώδυνες επιπτώσεις ή ο φόβος είναι αυτός που τον κρατά δέσμιο και τον παγιδεύει σε μια αποφυγή, που η ίδια λειτουργεί ενισχυτικά για το φόβο που νιώθει; Πόσο μακριά από τη σύναψη ουσιαστικών σχέσεων μπορεί να μας κρατήσει ο φόβος της δέσμευσης; Πόσο έντονα αμφιθυμικά συναισθήματα μπορεί να βιώσουμε μέσα σε μια τέτοια κατάσταση; Πόση μοναξιά κρύβει ένας τέτοιος φόβος;

Βιβλιογραφία

De Singly, F. (2005). Το άτομο, το ζευγάρι, η οικογένεια. Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική.